Książka warta każdej złotówki

Kupiłam książkę.

Nic nadzwyczajnego. Książek kupuję sporo. A teraz, kiedy „sezon szlifierski” wreszcie ma się ku końcowi, wreszcie mogę nadrobić braki w lekturze… W sezonie bowiem – to czytanie i uczenie się do kolejnej wycieczki, sprawdzanie wiadomości, i raczej nie ma czasu na zagłębianie się w tekstach dla siebie. Toteż każdego roku czekam niemal z utęsknieniem na tzw. przestój, by móc w spokoju zagłębić się w lekturę dla siebie. Oczywiście, jak 99 % mojej biblioteki, i ta książka, jest po tzw. linii, czyli bardzo mocno związana z moim zawodem (napisałam „zawodem”, bo mimo deregulacji, wciąż jest to zawód, czy się to komuś podoba, czy nie).

Otóż książka, którą polecam, to kolejna ciekawa pozycja, warta wnikliwej analizy..

To praca Pana Kazimierza Pospiesznego pod tytułem: „Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym„

Książka ta na pewno się przyda przede wszystkim przewodników po Wiadomym Zamku, a i dla innych krzyżakologów będzie także przydatna. Zdaję sobie sprawę, że niektóre tezy autora pewnie wzbudzą w środowisku dyskusje. Ale, jak wiadomo, Zamek żyje, i teorie sprzed paru lat niekoniecznie muszą być aktualne w świetle ostatnich badań.

Tak, czy inaczej, warto mieć tę książkę. Warto też dokładnie przeczytać.

Zamiast opisu wklejam żywcem spis treści ze strony wydawnictwa…

SPIS TREŚCI

Przedmowa / 9
Wprowadzenie / 11

1. Castrum sancte Marie – Mergenburgk – Marienburg – Malbork / 12
2. Źródła a literatura – zwrot w kierunku kastelologii / 23

I. Pierwszy „zamek Marii ”, ok. 1274–1300
1. Uwarunkowania topograficzne i społeczne / 25
2. Sposób budowy malborskiego castrum i zamków regularnych / 33
2.1. Konstrukcja i „kod” architektoniczny zamku-wieży / 35
2.2. Organizacja i zasady prowadzenia budowy: inwestor – architekt/budowniczy – warsztat  / 47
3. Zaawansowanie budowy i sposób użytkowania zamku do 1309 roku / 51
3.1. Skrzydło północne i pierwszy krużganek / 52
3.2. Skrzydło zachodnie z „gdaniskiem”, schody przy Złotej Bramie / 64
3.3. Program i forma architektoniczna infirmerii konwentu / 72
3.3.1. Geneza formy i układ funkcjonalno-architektoniczny / 72
3.3.2. „Szpital duszy” – emporowa część kościoła NMP / 80
4. Ceglany warsztat budowlany i jego identyfikacja artystyczna / 87
4.1. Brandenburski styl architektury / 90
4.2. Charakterystyka malborskiej plastyki architektonicznej. Analiza techniki i technologii gliny palonej (ekskurs nr 1) / 93
4.3. Warsztat elbląski – dzieło w orbicie polityki Zakonu / 106

II. Model pruski zamku regularnego na tle europejskim
1. Forma regularna a forma idealna / 113
1.1. Kryteria typologiczne / 113
1.2. Relacje między funkcją obronną a symboliką / 114
1.3. Ranga obiektu wzorcowego / 115
2. Wzorzec architektoniczny domu konwentualnego w Elblągu / 116
2.1. Definicja pruskiego zamku regularnego / 116
2.2. Elbląski „Konventhaus” jako wzorzec architektoniczny / 120
3. Regularne założenia zamkowo-rezydencjonalne w Europie w XIII wieku a kasztel pruski / 122
3.1. Zamki Przemysława Ottokara II w Czechach / 122
3.2. Klasyczny model francuski / 128
3.2.1. Wariant w materiale kamiennym – zamki walijskie / 131
3.2.2. Wariant w materiale ceramicznym – zamki holenderskie / 133
3.3. Północne „keeps” i południowe „torri Normanni” / 135
3.3.1. Ideał zamku zdobywcy – wieże anglo-normańskie / 138
3.3.2. „Normańsko-sztaufijska inicjatywa” w południowej Italii / 141
3.3.3. Zamki krzyżowców i budowle Orientu w Ziemi Świętej / 155
3.4. Warunki kształtowania się pruskiego zamku konwentualnego w 2. i 3. ćw. XIII wieku / 166
3.4.1. Rozwój polityki cesarskiej wobec Prus / 168
3.4.2. Centrum w Marburgu i misja Eberharda von Sayn / 174

III. Haupthus wielkiego mistrza od 1309 roku do połowy XIV wieku
1. Plan przebudowy w ramach czworoboku i jego realizacja /176
1.1. Prowizoryczny charakter pierwszej adaptacji skrzydła południowego / 177
1.2. Pierwszy etap, 1312 – ok. 1330 / 179
1.3. Drugi etap, 1331–1344 / 192
1.4. System obronny i jego modyfikacja / 194
2. Morfologia kościoła zamkowego NMP / 201
2.1. Skarbiec relikwiowy / 205
2.2. „Heska matka” Marburg  / 213
3. Organizacja przestrzeni liturgicznej / 228
4. „Gotyk ceglany” w sztuce i praktyce budowlanej / 231
4.1. Fenomen budowli ceglanej – rzeźba i plastyka w sztucznym kamieniu (ekskurs nr 2) / 233
4.2. Miara ad quadratum / 248
4.3. Pulchra ecclesia i koloryt „dworu Marii” / 254

IV. „Klasyczny” zamek konwentualny w służbie pruskiego Regnum Mariae od XIV wieku do 1457 roku
1. Architektura zamków komturskich jako wyraz misji i narzędzie władzy Zakonu / 264
1.1. Modyfikacja kaszteli wieżowych przed 1300 r. – przykład kluczowy Gniew / 264
1.2. Niebiańskie Jeruzalem / 266
1.3. Instytucjonalizacja sente Merienburc w drugiej połowie XIV wieku / 268
2. Epilog malborski – „bolwerk Marii” po 1410 roku / 283

Zakończenie /290
Aneks nr 1294
Aneks nr 2299
Spis ilustracji / 306
Źródła i literatura / 315
Skróty bibliograficzne / 315
Źródła publikowane / 317
Literatura / 317
Indeks osobowy / 330
Indeks geograficzny i rzeczowy /332
Panopticum w kolorze / 337

Published in: on 23 listopada 2014 at 21:40  Dodaj komentarz  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Z cyklu Zaproszenia – Promocja książki w Domu Uphagen

Wklejam żywcem ze strony Domu Uphagena

 
Published in: on 4 lutego 2013 at 00:51  Dodaj komentarz  
Tags: , , , , , ,

Z cyklu Ciekawe – Beata Sztyber w Zielonej Bramie

Oto zaproszenie – jakie wpadło do mojej skrzynki mailowej:

W Zielonej Bramie prezentowana jest wystawa „Bartholomäus Schachman (1559–1614): Sztuka podróży”,wprowadzająca w świat Orientu, jego modę i obyczaje. W sobotnie przedpołudnia wystawa uzupełniana jest słowem – bajkami „Tysiąca i jednej nocy”, czytanymi przez kustoszy Muzeum Narodowego w Gdańsku.

W sobotę, 6 października 2012 roku o godzinie 11, bajki poczyta i o postaciach oraz zwierzętach z bajek opowie, kustosz Beata Sztyber.

Zapraszamy dzieci i dorosłych na godzinę ze światem Bliskiego Wschodu w tle.

Beata Sztyber!!!

Serdecznie polecam wszystkim, którzy cenią sobie piękno języka, jakość przekazu no i wiedzę ogromną podawaną ze swad i urokiem osobistym 🙂

(i zjada mnie zazdrość, bo ja w tym czasie mam grupę 😉 )

Published in: on 3 października 2012 at 11:54  Dodaj komentarz  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Menno Simons

Wczoraj wieczorem kurier dostarczył mi przesyłkę. To książka od Onijdesa S., którą mi obiecał podczas Wyprawy…

Tytuł: Menno Simons – Places, Portraits and Progeny (Menno Simons – miejsca, wizerunki, następcy).

Autorzy: Piet Visser, Mary S. Sprunger.

Książka została wydana w 6750 egzemplarzach w wersji angielskiej, holenderskiej i niemieckiej we współpracy holendersko-amerykańsko-kanadyjsko-niemieckiej.

Publikacja, będąca bardziej albumem bardzo starannie wydanym – składa się z trzech części.

Część pierwsza poświęcona została samemu Simonsowi, jego działalności a także miejscom związanym z jego osobą. I tu, między innymi, pod rokiem 1549 widnieje wpis o jego parotygodniowym pobycie w Gdańsku i w delcie Wisły.

Trudno jednak opisać biografię Minne czy Menno – syna Simona, bo on sam był dość powściągliwy w opisie swojego życia.

Urodził się w Witmarsum w styczniu roku 1496 w rodzinie chłopa fryzyjskiego. Wiadomo, że miał trzech braci, Petera, Tijde i Jana, który umiera młodo. Peter ginie podczas masakry w Münster.

Sam Menno zostaje księdzem, ale odstępuje od Rzymu w roku 1536. Tym samym zmuszony jest opuścić Fryzję, będącą w sferze wpływów cesarza Karola. Najprawdopodobniej chroni się w Groningen. I tam też prawdopodobnie poślubia Geertruyd, beginkę która zwróciła jego uwagę jeszcze w Witmarsum. Mają trójkę dzieci – syna Jana i dwie córki, z których tylko jedna przeżyje ojca i zamieszka w Hoorn.

Ponieważ za jego głowę przewidziana została nagroda, Menno ucieka z Niderlandów, i podróżuje po miastach hanzeatyckich nad Bałtykiem. W końcu umiera w Wüsterfelde 13 stycznia roku 1560*. Pochowany został w kuchennym ogrodzie domu, w  którym mieszkał.

* Często podaje się datę 1559, lub 1560, jako datę śmierci Menno. Rok 1559 jako datę jego śmierci ustalił Karel Vos, pierwszy oficjalny i rzetelny biograf Menno Simonsa w roku 1914.

Druga część albumu zatytułowana „Wiele twarzy Menno” – usiłuje przybliżyć  wizerunki Menno Simonsa w sztuce. Tak naprawdę pierwszy wizerunek słynnego reformatora powstał dopiero 45 lat po jego śmierci, wiec autorzy przedstawiają jego różne „twarze”.

Część trzecia traktuje o zmieniającym się przedstawieniu Mennonitów w sztuce, oraz o mennonickich lekarzach, poetach, pisarzach, księgarzach, malarzach, rzeźbiarzach, architektach, kupcach, inżynierach i matematykach. Tutaj też znajdują się reprodukcje obrazów malowanych przez i dla Mennonitów. Tu można znaleźć też portret słynnej Agnes Block, znanej jako Flora Batava (to ona, jako pierwsza w Holandii, wyhodowała ananasa)…

Oglądam i czytam ten wspaniale i niezwykle starannie wydany album i żałuję, że nie ma wydania polskiego.

Published in: on 1 października 2011 at 22:44  Comments (1)  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

O Mennonitach w Radio Gdańsk

Któregoś dnia zadzwonił telefon i w słuchawce usłyszałam głos znany mi z Radia Gdańsk. To dzwonił Pan Dominik Sowa. Przygotowywał  kolejną audycję w cyklu „Z daleka i bliska”. To o tych, którzy zniknęli z naszej powojennej rzeczywistości, a którzy do 1945 roku stanowili o wielowątkowości tej ziemi. I ponieważ dostał mój telefon od A.M. – zapytał, czy zechcę wziąć udział w nagraniu.

Jasne, że zechciałam. 🙂

Bardzo lubię audycje Pana Dominika, bo są pełne ciepła i robione są z życzliwością. A życzliwość, to takie pojęcie nieco zapomniane w tzw. dzisiejszych czasach.

(przypominam, Życzliwość, można znaleźć pod „Ż” w słowniku wyrazów obcych 😉 )

A poza tym audycje Pana Dominika są szalenie ciekawe. I nie ma w nich bełkotu politycznego !!!

A teraz trochę ponarzekam: niezmiernie żałuję, że zniknął z anteny  radiowej Jego cykl pt. „Znaki Czasu”. Kiedy nie mogłam słuchać na bieżąco, odtwarzałam sobie z archiwum. Jednakże Radio Gdańsk zlikwidowało możliwość odsłuchania audycji w archiwum właśnie… Czyżby coś złego działo się w mojej ulubionej rozgłośni? Napisałam kiedyś z prośbą o aktywację linków, ale … mój mail zaginął chyba w natłoku korespondencji.

Ale – wracając do sedna – czyli do Mennonitów, bo o nich miała być (i w końcu była!) audycja.

Spotkaliśmy się w dzień mroźny i szczypiący w nosy i uszy… Zaczęliśmy od dawnego kościoła mennonickiego, a skończyliśmy przycupnięci na ławeczce w ciepełku Muzeum Narodowego…

Moją początkową tremę zniwelowała duża wiedza Pana Dominika, Jego już wspomniana życzliwość i spokój, jakim emanuje, a także sama formuła nagrania. Była to bardzo miła rozmowa, w której nawet  wymierzony we mnie mikrofon wydawał się uśmiechać.

Wróciłam do domu jednak pełna obaw, jak wyszło, i z  ogromnym niedosytem! Wszak nie powiedziałam nawet POŁOWY tego, co powinnam… Ale pracy przewodnika  zawsze towarzyszy niedosyt. Oprowadzając grupy nie mówimy przecież wszystkiego, żeby nie „zabić klienta” !

Ne pozostało mi nic innego, jak czekać na emisję audycji w eterze – za tydzień.

…

Sms wybił mnie ze snu po północy. To sms-ował niezawodny Boguś Gałązka. Słuchał radia… włączyłam więc i ja radio i usłyszałam głos Anny German. To właśnie „lecieli” Mennonici.

I tu przypomnienie dla wielbicieli audycji Pana Dominika Sowy:

Cykl: „Z daleka i bliska” nadawany jest w Radio Gdańsk we wtorki – najpierw o barbarzyńskiej porze, bo o 00:10, ale potem jest powtórka o 21:10. Można tego słuchać na ich stronie. Niestety – jak wspomniałam – archiwum tego cyklu nie istnieje 😦

” Mennonitów” dostałam nagranych przez Znajomą (dziękuję). Dostałam też  pozwolenie od Pana Dominika na umieszczenie linka do nagrania na moim blogu, co z przyjemnością czynię poniżej:

O Mennonitach w Radio Gdańsk

Miłego słuchania 🙂

Published in: on 8 stycznia 2011 at 18:38  7 Komentarzy  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Pan Jodło

„Toć panie kapitanie, my tu dziewuszkę głodzili, a jodło było pod stołem”.

To zdanie towarzyszy mi od dzieciństwa. U nas w domu używa się go na określenie oczywistego braku spostrzegawczości.

Wypowiedziane zostało w buszu, nad rzeką, niedaleko Aby, w baraczku, z którego ekspediowano ryby do najbardziej snobistycznych akwarystów na świecie.

A wypowiedział je człowiek słynny w świecie akwarystycznym. Człowiek,  którego nazwisko jest częścią nazwy pewnej rybki: „Alestopetersius Smykalai” (jak przeczytałam, obecnie bardzo zagrożonej)

Tym człowiekiem był Pan Ewald Roman Smykała.

Ale od pieca:

Nigeria, jeszcze zanim stała się moim Domem, zawsze była na trasie. Na trasie rejsów mojego Ojca (kapitana Żeglugi Wielkiej). A jako, że szczęśliwie jestem jedynaczką, to towarzyszyłam ojcu w jego rejsach, odkąd skończyłam jakieś 3-4 lata… No i podczas jednego z takich rejsów M/S Świdnica (która wtedy była moim domem) – uległa poważnej awarii wału śrubowego.  Stało się to akurat na Bonny River.

Awaria wału śrubowego zdarzyła się już po wyjściu z Port Harcourt, i unieruchomiony statek właśnie na Bonny czekał na przypłynięcie z Polski holownika Koral.  Ten miał nas odholować do kraju…  A że trwało to długo…  tymczasem poznawaliśmy okolice.

Wszystko to działo się jeszcze przed wojną, a więc było bezpiecznie… A może mieliśmy po prostu szczęście?

Dość na tym, że wtedy nauczyłam się zapachów Afryki. Smaków Afryki. Dźwięków Afryki. Nie można wytłumaczyć ani opisać zgiełku nocy przechodzącego w ciszę przedranka, ani też nagłego wybuchu dnia… No i trudno przekazać słowem piękno wschodów i zachodów słońca. Bladobłękitnych albo bladoróżowych, zamglonych. Bo aby zrozumieć Afrykę, trzeba stać się jej częścią. Nie wpaść tam na chwilkę turystycznie, a właśnie mieszkać. Akpan kiedyś powiedział, że jak ktoś raz zostanie częścią Afryki, ta  zawsze się będzie o niego upominać… Hm… widać święta nastrajają tak właśnie, wspomnieniowo. Bo podczas którychś poprzednich świąt opisałam Osła Wigilijnego… teraz kolej na rybki Pana Jodło…

Ale wracając do tytułu…

Kimże był ów Pan Jodło? Był, bowiem zmarł parę lat temu.

Oto krótki życiorys Pana Jodło – ze strony Głosu Pszczyńskiego. Przy sposobności pomyślałam, że jakoś miałam szczęście w życiu do Ludzi Wielkich, a przy tym skromnych (nie mogę sobie przypomnieć nazwiska Księdza Misjonarza w Oyo!!).

Link do Głosu nie działa 😦 ale za to Pani Barbara Solarska napisała bardzo piękny artykuł wspomnieniowy o Panu Jodło TUTAJ.

 *   /   *

Do Państwa Smykałów trafiliśmy właśnie podczas postoju statku na Bonny. Zawieźli nas najpierw do swojego domu w Abie. Z tego pamiętam tylko poszukiwania aligatora, który gdzieś się zawieruszył… Jako, że się zawieruszył –  nie dane mi było dotknąć owego mitycznego zwierzaka,  😉 nad czym bardzo bolałam.

A potem pojechaliśmy za Abę – do Azumini – a raczej w okolice Azumini, do hodowli. Rzeka była czysta tak bardzo, że aż nieprawdziwa, i stanowiła niesłychany kontrast z Bonny. Tu przypomniało mi się, jak niemal doprowadziłam do zawału moją matkę, spokojnie jej oznajmiając, że woda w Bonny wcale nie jest gorzka, a słodkawa 😉 ale to zupełnie inna historia.

Teren hodowli rybek był jeszcze niedokończony – baraczek tzw. socjalny, owszem stał, ale o sanitariatach można było sobie pomarzyć gdzieś tam w buszu… nie było także kuchni. Pani Beryl (żona Pana Romana) przezornie wzięła z domu ogromną lodówkę turystyczną, wypchaną wszelkim dobrem. Z racji ówczesnych zainteresowań zawodowych moja matka bardzo chciała zwiedzić niedaleki szpital. Pani Beryl więc z chęcią podjęła się roli przewodniczki i kierowcy. Mnie udało się wyłgać – tylko dlatego, że jak zwykle w takich momentach, przezornie przepadłam gdzieś w buszu. Odnalazłam się cudownie tuż po odjeździe pań. Pan Roman pozwolił mi wejść do wody w hodowli, nawet wolno mi było karmić ryby (z uśmiechem wspominam, jakie to wtedy było dla mnie przeżycie).

Jako, że zdrowe dzieci zawsze są głodne – a ja byłam bardzo zdrowym dzieckiem – wkrótce zgłodniałam. Okazało się, że jeden baton Marsa nie jest w stanie ocalić mnie przed śmiercią głodową. Akurat pracownicy Pana Romana też nic nie mieli do jedzenia, a na obgryzanie przeze mnie darów natury w buszu, mój ojciec jakoś nie chciał przystać…

Głodna okropnie przebębniłam cały dzień prawie do zmroku, taplając się w wodzie, pływając łódką i szwendając się dokoła chatki. Kiedy w końcu obie panie wróciły zadowolone z wyprawy, panowie rzucili się do samochodu w poszukiwaniu wielkiej lodówy. Nie znaleźli jej ani wewnątrz, ani w bagażniku. Teraz wszyscy byli już głodni i mogłam spokojnie i publicznie manifestować swoją tęsknotę za pożywieniem. Pan Roman taktownie wypomniał żonie, że nie zostawiła jedzenia, a dziecko tutaj głodowało… Pani Beryl z prawdziwie angielskim spokojem zapytała, dlaczego po prostu nikt nie sięgnął pod stół, gdzie postawiła lodówkę, by nie zawadzała w pomieszczeniu. Zapadła cisza, po czym wszyscy zajrzeli pod ów stół. Lodówka stała spokojnie. Wielka, monstrualna wręcz – wypełniona jedzeniem 😀

Pan Roman wyprostował się pierwszy, i drapiąc się po głowie z zażenowaniem zwrócił się do mojego ojca słowami, jak na wstępie… 😉

(znalazłam zdjęcia z Wtedy, więc je tutaj wklejam!! bo każdemu się wydaje, że farma Pana Jodło to nie wiem co, a tymczasem w takich – jak na zdjęciach – warunkach rodziła się sława Pana Romana. Na jednym ze zdjęć jest także Pani Beryl, a poza tym moja Matka i ja. Tato był fotografem)

Ten pokaz slajdów wymaga włączonego JavaScript.

Ilekroć potem bywaliśmy w Nigerii jeszcze w rejsach – zawsze odwiedzaliśmy Państwa Smykałów – nazywając ich wszakże już Państwem Jodło…

Potem stałam się częścią Afryki.

A potem wybuchła wojna.

Po wojnie Tato starał się odnaleźć Pana Jodło. Bez skutku. Podczas pobytu w Bonny odwiedził teren hodowli. Wszystko było zniszczone, a do Aby jechać wtedy jeszcze nie mógł.

Lata całe powiedzenie Pana Jodło krążyło w rodzinie.  Aż  parę lat temu, któregoś popołudnia  zadzwonił telefon.  Głos w słuchawce dochodził słabo, ale jednak usłyszałam:

„Czy to dziewuszka Kasia?”

Nooooooo, tylko jeden człowiek na całym świecie tak mnie nazywał. Kiedy odparłam że tak… (wprawdzie kiedy telefon zadzwonił, dawno dziewuszką  już być przestałam 😉 ) głos powiedział:

„Tu pan Jodło”

Radość była wielka i równie wielkie było zdumienie.  Skąd znał mój numer telefonu? Otóż, czas jakiś wcześniej Towarzystwo Polsko-Nigeryjskie planowało wydanie książki o Polakach w Nigerii. Poproszono mnie, bym w zastępstwie moich zmarłych rodziców napisała wspomnienie z Nigerii. Krótką notkę. Napisałam – nie była tak krótka, jak chciałam. Ale opisałam najważniejsze z mojego punktu widzenia zdarzenia z mojego dzieciństwa. No i siłą rzeczy musiałam wspomnieć o Panu Jodło 🙂 Książka rozeszła się szybko, a że w notkach o autorach były nasze adresy – to i nie dziwota, że wiele osób odnalazło się po latach 🙂

I tak znalazł mnie Pan Smykała. Nasza korespondencja trwała parę lat… Dowiedziałam się o Pana-Jodłowych planach przenosin do Polski, o planach stworzenia fundacji akwarystycznej… Planowaliśmy się spotkać. Niestety  kontakt się urwał. Teraz już wiem czemu…

Pan Jodło pozostaje wciąż w moich wspomnieniach, bo jego powiedzenie wciąż funkcjonuje u nas w domu.

Znajomość z takimi ludźmi jak Państwo Smykałowie jawi mi się po latach jako swoiste  „ładowanie akumulatorów”.

🙂

Published in: on 25 grudnia 2010 at 23:54  3 Komentarze  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Gazownictwo na Pomorzu Gdańskim

Wpadła mi w ręce świetna dwutomowa historia gazownictwa na Pomorzu Gdańskim, autorstwa Tadeusza Gruszczyńskiego. Wydała ją Pomorska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. w Gdańsku Oddział Pomorski Zakład Gazowniczy.

Część pierwszą wydano w roku 2003 (który był rokiem Ignacego Łukaszewicza). Część druga wyszła w roku 2009.

Pełny tytuł brzmi: Gazownictwo na Pomorzu Gdańskim.

Część pierwsza – 150 lat Gazowni gdańskiej

Część druga       – 150 lat Gazowni elbląskiej

Niestety, książka nie jest dostępna powszechnie. A szkoda, bo zawiera wiele  ciekawostek z tzw. tamtych czasów.

Przygotowując się czas jakiś temu do pisania o moim ulubionym włodarzu miasta – Leopoldzie von Winter – natknęłam się na wzmianki o gazowym oświetleniu ulic. Ale wtedy jeszcze nie miałam historii gazownictwa…

Tadeusz Gruszczyński opisuje w pierwszej części swojej pracy historię powstania pierwszej gazowni w Gdańsku.

A początki były ciekawe!

Zakład oświetlenia gazowego powstał w Gdańsku w roku 1853. W kolejności powstawania – gdańska gazownia była trzecią na ziemiach obecnej polski (po szczecińskiej i wrocławskiej).

Rozwój gazownictwa na Pomorzu Gdańskim w XIX i na początku XX wieku był na tyle znaczny, że w owym czasie na tym obszarze powstały w sumie 23 gazownie. Poza Gdańskiem, własne gazownie posiadały Bytów, Dzierzgoń, Gdynia, Gniew, Kwidzyn, Lębork, Łasin, Malbork, Nowe, Nowy Staw, Oliwa, Prabuty, Pszczółki (gazokoksownia – niezrealizowana), Sławno, Słupsk, Sopot, Starogard Gdański, Susz, Tczew, Ustka, Wejherowo…

W ciągu 150 lat gazownictwo uległo ogromnym przeobrażeniom. Przede wszystkim – najpierw był gaz świetlny otrzymywany z węgla i stosowany do oświetlania (ulic i domów), teraz zaś mamy gaz ziemny.

Także system rozprowadzania gazu uległ zmianom. Nie ma już lokalnych wytwórni gazu węglowego z siecią miejską Obecnie mamy cały system rozprowadzania gazu ziemnego docierający do odbiorców ze złóż krajowych a także zagranicznych.

Nie ma już gazowni lokalnych w wyżej wymienionych miastach i miasteczkach. Są tam teraz rozdzielnie gazu. A wszystko jest zarządzane z Gdańska.

Z rozdziału o pierwszej gazowni w Gdańsku:

W połowie XIX wieku miasto oświetlane było lampami olejowymi. Było ich w sumie 1851: 130 dużych i 1721 małych. Zawieszone były na budynkach i ich narożach jak również na łańcuchach w poprzek ulic. Takie oświetlenie kosztowało sporo, bo olej wypalał się szybko. A więc w ramach oszczędności nie oświetlano ulic latem, zaś w pozostałych porach roku – wieczorami. Oświetleniem objęte było Główne, Stare i Dolne Miasto a także Stare Przedmieście, jednakże w zasadzie nocą w mieście panowały tzw. egipskie ciemności, bowiem lampy gaszono o 23:30.

Dzień 8 maja 1844 można w pewnym sensie uznać za przełom w kwestii gdańskiego oświetlenia miejskiego.

Otóż tego dnia – obradowała Rada Miasta. Podczas sesji jeden z armatorów a zarazem kupców gdańskich – Fryderyk Heyn, postawił wniosek o wprowadzeniu oświetlenia gazowego (jakim to Londyn cieszył się już wtedy od jakiegoś czasu).

Stosowna komisja powołana na tę okoliczność, miała zbadać sprawę, zorientować się w lokalnych możliwościach i oczekiwaniach, a także podejrzeć, jak to wygląda w stołecznym Berlinie (oświetlenie gazowe Berlin otrzymał w roku 1826).

Sprawą zasadniczą stał się wybór terenu pod gazownię. Rozważano trzy lokalizacje.

Pierwszą był teren w okolicach dzisiejszego dworca kolejowego.

Tu jednak sprawa wymaga dodatkowego sprawdzenia.  Zasięgnęłam opinii A.P., bo jest znawcą tematu przemian urbanistycznych miasta. Stanowczo odrzuciła tezę o tej lokalizacji, jako, że obwałowania istniały wówczas w najlepsze. A przypominam, że jesteśmy na razie w latach 40-tych XIX wieku. W końcu to dopiero mój ulubieniec – Leopold v. W. rozpoczął rozmowy na temat rozbiórki wałów z odpowiednimi władzami – tak wojskowymi jak i państwowymi. Dowodnie wały istniały do roku 1895. Więc sprawa tej lokalizacji gazowni (nie zrealizowanej zresztą) pozostaje otwarta i jako ciekawostka.

Następną lokalizacją, braną pod uwagę, był teren w okolicach Baszty Łabędź nieopodal Motławy (nie zaś, jak napisano w książce – Jacek.  Autor pomylił nazwy baszt, co jednak nie ma znaczenia dla wartości publikacji).

Trzecią lokalizację wskazano w okolicach dzisiejszego gmachu sądu. Także  ta  lokalizacja  pozostała niezrealizowana.

W owym czasie Gdańsk miał ok. 58 tys. mieszkańców. Z tej liczby około 49 tysięcy mieszkało w obrębie objętym dotychczasowym oświetleniem. Działało tu wiele fabryk i warsztatów (m.in. fabryka karabinów, cukrownia, olejarnia parowa, czy odlewnia żelaza).

Jako, że wciąż poszukiwano odpowiedniego sposobu na oświetlenie miasta, rozpatrywano różne oferty, jakie zaczęły napływać. Parę z nich warto wymienić za T. Gruszczyńskim, bo ciekawe.

Wśród oferentów byli m.in. mistrz ślusarski z Sopotu – niejaki Klopsch. Zgłosił swój wynalazek: gazometr w komodzie, czyli aparat do wytwarzania gazu węglowego. Nadeszła też propozycja zastosowania przenośnych urządzeń spalający kamfen ( otrzymywany przy produkcji kamfory) – takie urządzenie działało w Tczewie. Inną propozycją było oświetlenie ulic gazem naftowym. Jednak podczas prób spłonęły 2 lampy próbne, i zaniechano tego rozwiązania. Z kwidzyńskiego magistratu przyszła propozycja zastosowania eteru gazowego (mieszanki spirytusu i terpentyny) jako paliwa, jako, że takie rozwiązanie stosowano właśnie w tym mieście. I tę propozycję odrzucono , jako zbyt drogą i wymagającą skomplikowanej obsługi lamp.

W końcu zdecydowano, iż najlepszym rozwiązaniem będzie zastosowanie przewodowego rozprowadzania gazu do oświetlenia. Dawało to możliwości oświetlenia nie tylko ulic, ale też i domów.

Należało też pozyskać do nowego rozwiązania tzw. opinię publiczną. Przeciwnicy nowinek przekonywali bowiem, że latarnie gazowe zatrują powietrze w mieście, że wpłyną negatywnie na estetykę miasta… i t.d. Podobne protesty znamy i teraz (wystarczy prześledzić argumenty przeciw budowie mostu na Wiśle w Kwidzynie).

W roku 1848 Rada Miasta wybrała na lokalizację gazowni tereny w okolicach Targu Dylowego (nie istnieje obecnie – teren można określić jako – „pobliże” ulic Rzeźnickiej i Żabi Kruk). Niestety teren został zajęty przez wojsko pod koszary Wiebego. Tak więc, trzeba było szukać innej lokalizacji.

Sprawa przycichła (czasy były politycznie niestabilne – trwała Wiosna Ludów, która Gdańsk wprawdzie ominęła, ale zatrzymała niektóre inwestycje) aż do roku 1852. Wtedy to miasto zakupiło działkę niejakiego Rokickiego. Teren ten – wykorzystywany na skład drewna – posadowiony był na niegdysiejszym południowym krańcu Wyspy Spichrzów i znajdował się miedzy Nową Motławą, ul. Toruńską, a terenem dworca kolejowego Brama Nizinna. Budowę zakładu gazowego dla oświetlenia ulic komisja przegłosowała 4 głosami „za” przeciw 3 głosom sprzeciwu. Uzgodniono iż całość inwestycji poprowadzi dyrektor gazowni berlińskiej – inż. Kühnell, zaś kierownictwo budowy objął radca budowlany Zernecke. Cegłę zakontraktowano z dwóch cegielni: w Sopocie (Wegner) i Kolibek (Manns). Realizację inwestycji powierzono Towarzystwu Oświetlenia Publicznego w Paryżu do spółki z angielską firmą Barlow & Co.

I tak, po pokonaniu różnorodnych przeszkód – budowę rozpoczęto w marcu roku 1853 a zakończono w końcu tego samego roku. Tak, że 19 grudnia rozpoczęto produkcję gazu, zaś 21 grudnia uruchomiono oświetlenie miasta – publiczne i prywatne.

Na początku było tylko 312 latarń i 508 lamp prywatnych na 68 posesjach. Budynek pobliskiego dworca oświetlało 101 lamp, zaś same tereny dworcowe – 43 latarnie.

Odbiorcy albo zaopatrywali się w gazomierze, albo płacili od ilości płomieni oraz czasu palenia. Ciekawe, że wielkość płomienia (tu ilość dysz miała wpływ na jego jasność) określano porównując go do spalania się świecy łojowej. Taryfa wyróżniała też światła poranne i palone w dzień.

Wkrótce ilość odbiorców gwałtownie wzrosła, i nikt już nie mówił o zatruwaniu miasta. Najpierw ilość odbiorców prywatnych wynosiła 5440 zaś latarń publicznych było 757, zaś w latach 60-tych XIX wieku odbiorów było już 1180.

Taki wzrost liczby odbiorców wymagał przebudowy sieci gazowej. Dotychczasowe gazociągi miały zbyt małą średnicę, a instalacje domowe robione były nierzadko ze zlutowanych luf karabinów…

Modernizację sieci gazowej przeprowadzono w latach 1872- 1873 (to już lata działalności mojego ulubieńca) .

Pod koniec XIX wieku – przy stale rozbudowującej się sieci gazowej oraz rozrastającej się gazowni, teren zajmowany przez zakład stał się niewystarczający. Zaczęto więc poszukiwać nowej lokalizacji, I tak wybór padł na rejon Milch Peter.

Ale to opiszę po dalszej lekturze tej niezmiernie ciekawej książki. Nie jest to wydawnictwo, które pochłania się w ciągu wieczora . To źródło wiedzy o mieście, z którego warto korzystać na co dzień.  Nie przypuszczałam, że o sprawach technicznych – ja absolutna humanistka – będę czytała z takim zaciekawieniem.

Published in: on 2 kwietnia 2010 at 17:37  7 Komentarzy  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Panorama Lojalności – Prusy Królewskie i Prusy Książęce w XVI wieku

Panorama Lojalności -Prusy Królewskie i Prusy Książęce w XVI wieku.

Tom 4 pod red. Jerzego Axera wydany przez Ośrodek Badań nad Tradycją antyczną w Polsce i Europie Środkowowschodniej – Uniwersytet Warszawski – Warszawa 2001

–          *          –

Czas jakiś książkę już mam i korzystam z niej, bo ciekawa i wciąż bardzo aktualna.

A korzystam zwłaszcza, gdy mam wycieczki oczekujące od części historycznej wyłącznie czarno-białej kolorystyki. Eseje zawarte w zbiorze, dotyczą różnych aspektów historii tych jedynych w swoim rodzaju tworów politycznych, jakimi były obie części Prus.

Podwójny Kraj – tak usiłowano nazywać i tak często nazywano tę część Korony Polskiej o własnej i silnej identyfikacji, gdzie nazwa społeczności wywiodła się od nazwy ziemi, kraju, w którym żyła.

Świetnie zostało to ujęte w eseju pt. „Prusy Królewskie w II połowie XV i w XVI stuleciu”, autorstwa prof. Mariana Biskupa, na stronie 10:

„…Prusy Królewskie bezspornie są włączone do Korony, ale mają własne prawa. Dlatego Prusacy są członkami Korony, ale nie jej poddanymi”.

W 11 esejach zawarto najciekawsze i niezbędne informacje do zrozumienia tego skrawka Polski – wciąż do dziś niezrozumianej.

Warto przeczytać o tzw. piramidzie wierności stanów pruskich, w eseju Igora Kąkolewskiego „Lojalność stanów pruskich wobec zwierzchności lennej na tle walk o przestrzeganie zasady indygenatu w Prusach Książęcych w XVII wieku”,

Zaś Hans-Jügern Bömelburg w swoim referacie przybliża rodzinę Dohnów – szerzej nieznaną polskiej historiografii. Pojawia się na chwilę w kontekście Gdańska i na tym raczej koniec… A ród niezmiernie ciekawy, wielki, szeroko rozrodzony i niezwykle skoligacony – polecam wizytę w Muzeum im. Johanna Gottfrieda Herdera w Morągu. Tam dużo o nich – zresztą zameczek w Morągu wspomniany w tekście.

Polecenia godny jest też artykuł Jerzego Axera o Janie Dantyszku – postaci aż nadto wybielanej w literaturze polskiej. A był przecież typowym wytworem swojej epoki, z cechami charakteru wcale niepięknymi. Ale widać nie chce się o tym pamiętać – nadmiernie go gloryfikując. Artykuł podaje nam Dantyszka obiektywnie.

Niech za konkluzję posłuży cytat:

„Skłonny jestem raczej patrzeć na tę biografię jak na historię wykorzenienia, wykorzenienia wielokrotnego, za każdym razem dobrowolnego… Jednego jestem pewien – Dantyszek był osobowością niezwykle plastyczną. Odnosił sukces, wielokrotnie zmieniając rolę społeczną i za każdym razem odmieniając kodeks moralnym obyczaje, strój i rekwizyty.”

Polecam książkę każdemu, kto chce lepiej zrozumieć ten Podwójny Kraj, który po II wojnie stał się Podzielonym Krajem, a dla wielu wciąż jest Obcym Krajem.

Published in: on 1 listopada 2009 at 21:15  Dodaj komentarz  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

Prusy Wschodnie. Historia i mit.

Na jednym z forów internetowych napisałam recenzję książki, którą serdecznie polecam!!!

Andreas Kossert.

Prusy Wschodnie. Historia i mit.

Świetna książka, po prostu świetna!

Zawiera wszystko, co niby wiedzą ci, którzy są jakkolwiek związani sercem i duszą z tym kawałkiem świata. Ale podane to wszystko zostało z chłodnym obiektywizmem. I w taki sposób, że beznamiętne fakty mieszają się z cytatami – tworząc z książki coś na kształt koronki – uplecionej z faktów, wspomnień i cytatów różnych „niegdysiejszych”…

Podkreślanie tzw. wielokulturowości Prus (nie lubię tego słowa, bo spłyca pojęcie, ale widać nikt nie wymyślił niczego mądrzejszego) i „rzucanie w oczy” ciekawostkami – po prostu nie pozwala się od książki oderwać.

Polecam na stronie 130 – wzmianka o … flakach – to dla smakoszy 😉

I cytat, bo nie mogę się oprzeć jego urodzie:

„Królewiec to nie tylko stolica Prus, Królewiec to także stolica cukierników. Kto nie zna królewieckiego marcepana? Królewiec wszystkich miast w Europie i na świecie ma na pewno najwięcej pracowni dzieł sztuki nie kanelowanych, lecz kandyzowanych, owych rzeźb z najdelikatniejszego cukrowego alabastru, które jednakowoż równie krótko opierają się zębowi czasu, jak i temu w ustach, dosłownie umierając od słodyczy, z jaką oddają się w służbę smakowi. Królewiec ma – cum grano salis – mniej więcej tyle cukierni, co Lipsk księgarń”

Zapłaciłam w Ossolineum w Gdańsku 43,- zł, – warta każdego grosza!!!

Polecam z czystym sumieniem. Zwłaszcza tym, którzy wciąż nie mogą zrozumieć tego bogactwa kultur i zwyczajów. Tym, którzy na historię tych ziem patrzą wciąż „jednośladowo”. W barwach białej i czarnej, nie widząc odcieni….

Published in: on 5 października 2009 at 18:47  Comments (1)  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , ,

Jak powstały Żuławy, Kociewie i Kaszuby…

Niedawno Kolega przesłał mi książkę p.t. „Gotyckie zabytki sakralne na terenie Gminy Miłoradz” ks. Andrzeja Starczewskiego.

Zabrałam się ochoczo do czytania, jako, że to moje ulubione tereny i na dodatek nader często przez mnie odwiedzane. Zwłaszcza, że prowadzę tamtędy wycieczki.

Ciekawa książka, i pożyteczna bardzo. Warto ją kupić, i wziąć ze sobą na wyprawę. Tym bardziej, że niestety zabytki Żuław giną bezpowrotnie.

Ks. Starczewski opisał zabytki sakralne, w tym niezwykłe, bo jedyne w swoim rodzaju ossuarium. Ale ileż domów żuławskich ginie bezpowrotnie!!! Zaiste potrafimy niszczyć – dlaczego nie umiemy zachować tego, co kiedyś stworzono? Nie chcę tu jednak pisać o tym, jak bardzo denerwuje podejście do zabytków, i to nie tylko na Żuławach…

Napiszę o tym, jak bardzo się zdziwiłam czytając wstęp do książki ks. Starczewskiego.

Otóż na wstępie jest strawestowana legenda o tym,  jak to Pan Bóg stworzył Żuławy… w odnośniku zapisano adres internetowy, z którego wzięto legendę.

No i ku mojemu zdziwieniu, okazało się, że to jest legenda, którą niegdyś napisałam do spółki z Koleżanką. Siedząc w niezmiernie nudnej pracy nad kolejnym pozbawionym sensu projektem, obie się rozmarzyłyśmy. A że czas był przedurlopowy, każdą z nas ciągnęło na łono natury, tak powstała owa legenda….

Zamieszczam ją poniżej….

Lubię ją, tak jak lubię Żuławy.

Cieszy mnie niezmiernie, że i Wielebnemu przypadła do serca.

„Jak powstały Żuławy, Kociewie i Kaszuby…”

Kiedyś, Pan Bóg bardzo zmęczony tworzeniem świata, przycupnął sobie na chwilkę. Chciał odpocząć przed generalną lustracją swego dzieła. Gdy tak sobie siedział, jego wzrok padł na totalny bałagan na północnym krańcu świata. Tam, gdzie Wielka Rzeka uchodzi do Małego Morza.

Zmarszczył brwi. Czyżby coś zaniedbał? Wyciągnął z przepastnych fałdów szaty swoje notatki, pióro pięknie zaostrzone zza ucha i jął przeszukiwać zapiski – co tam miało być.

Zdumiał się, bowiem własnoręczne zapiski Jego Boskiego Majestatu mówiły wyraźnie:

„Najpiękniejsze 3 miejsce na ziemi. Kojące oko i duszę, ale wzmagające apetyt na przygodę, a także budzące ciekawość i fascynację.”

Zadumał się Pan Bóg.

Jak to pogodzić, trzy tak różne potrzeby…

I nagle, niczym natchniony artysta, porwał się z miejsca.

„Wiem!” – zakrzyknął, aż zadudniło na świecie.

Pochylił się i położył ciężką, spracowaną dłoń na tym bałaganie. Wygładzał, wyrównywał, głaskał tę ziemię z uśmiechem tajemniczym na twarzy, ale i z zadumą…

Powstały z tego Żuławy. Kraina płaska, wygładzona ręką boską, z tajemniczymi mgłami, pogodnymi zachodami słońca, z zadumaniem wśród wierzb płaczących.

Krajobraz zulawski w Jeziorze

Krajobraz żuławski - Jezioro (fot. A.S. - dziękuję)

Ziemię, którą zgarnął stamtąd, Bóg rozsypał następnie po lewej stronie Wielkiej Rzeki. Ale rozsypał nierówno, tu troszkę pozgarniał, tam troszkę wypiętrzył, tu kapnął wodą, tam posypał lasem…

Uniósł brwi i podrapał się po brodzie, poczuł zadowolenie, oto bowiem stworzył coś innego. Nieznanego. Ciekawego…

Tak powstało Kociewie. Kraina nie płaska a nie górzysta, z ogromnymi połaciami pól pofałdowanych z jeziorami – niespodziankami. Zaproszenie do przygody.

Teraz pozostało tylko rozrzucić gdzieś tę pozostałą część ziemi i coś trzeba było zrobić z tym zapasem wody w garściach….

No i zepchnął Pan Bóg ziemię nogą na bok, upchnął ją kawałek dalej. Tak mocno, jak się dało ją poupychał, w tym jedynym wolnym miejscu na świecie. Bawił się, jak dziecko, usypując pagórki, wzniesienia, ba! góry niemal. Strzepnął wodę z rąk, przeciągając ją palcami z miejsca na miejsce, jak nieregularne plamy rozlanego atramentu. Nad brzegiem Małego Morza usypał wydmy z lotnego piasku, wygładził przepiękne plaże, wybielając słońcem pokrywającą je ziemię. W końcu sypnął lasami z rękawa. Czuł radość i niepokój tworzenia.

W końcu zmęczony westchnął w zachwycie: ”Ależ to piękne!”….

I tak powstały Kaszuby.

Pan Bóg, schodząc na odpoczynek, klasnął jeszcze w dłonie i spośród splotów jego brody rozleciały się na te przepiękne tereny skowronki, jaskółki, bociany, i inne ptactwo by zasiedlić i rozśpiewać łąki i lasy.
I w ten sposób mamy 3 najpiękniejsze regiony na ziemi: nostalgiczne, zadumane Żuławy, grzybne Kociewie, wielobarwne Kaszuby. Miejsca pełne maków, chabrów i skowronków.

Do Akademii Rzygaczy napisały: wirt. prof. Kasia i wirt. prof. Pętelka

Published in: on 29 sierpnia 2009 at 20:14  Comments (1)  
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,