Tereny dawnych Prus Wschodnich nie przestają zadziwiać.
Czas jakiś temu musnęłam temat Agnes von der Groeben, a niedawno znowu natknęłam się na następną niepospolitą kobietę z tych terenów.
A wszystko – jak zwykle przez przypadek…
Otóż, podczas naszego urlopu galińskiego – wybraliśmy się do Kętrzyna. Koniecznie chciałam zobaczyć chorągiew nagrobną Botho Zu Eulenburga…
Po drodze, zahaczyliśmy o Łabędnik (hm… nie wszystko musi w realu wyglądać tak, jak sobie to wyobrażamy) no i wionęliśmy przez Garbno. Nawet nie zjechaliśmy z trasy Bartoszyce – Kętrzyn, by zobaczyć tę miejscowość leżącą nieco z boku głównej drogi. A szkoda.
A czemu szkoda?
Aby na to odpowiedzieć, trzeba zacząć od przysłowiowego pieca 😉
Dawno, dawno temu…
W czasach pruskich Garbno wcale się tak nie nazywało. Nosiło nazwę Laumygarbis w XIV wieku, a już w następnym Lamegarben. Nazwa miejscowości może pochodzić z języka pruskiego. Lamem – oznaczało moczary, bagna, zaś garbis – oznaczało wzgórze. Natomiast „lama” – to mokre miejsce. A więc było to „Wzgórze wśród moczarów”. Często można spotkać w opracowaniach wywód nazwy miejscowości od „laume” – czarownica, i tłumaczenie nazwy jako „Wzgórze czarownic”. Te czarownice – to pewnie od błędnych ogników, o których często wspominamy mówiąc o bagnach…
A potem, standardowa historia na tych terenach, czyli: Krzyżacy i ich nowe porządki. Pojawiają się zamki, dwory obronne i przede wszystkim kościoły. Kościoły często stawiane w miejscu dawnego kultu.
I tak jest z kościołem w Garbnie, który stoi na wzniesieniu, prawdopodobnie na miejscu kultu Bartów.
Zamku nie ma – został zburzony w trakcie wojny trzynastoletniej. Oczywiście, jak to bywa – nowa propaganda musiała miejsce oswoić. A więc wymyślono legendę o baranku, który pokazywał się stale i niezmiennie. A złapany uciekał w cudowny sposób, by znowu pojawić się podczas żniw… No i wymyślono, by postawić mu kościół.
Trzeba jednak pamiętać, że ten teren nadano wolnym Prusom (wbrew potocznej i obiegowej opinii, Prusowie nie zostali eksterminowani przez Zakon, oni się zasymilowali, bodaj w XVI wieku).
W XIII wieku założono wieś – dzisiejsze Garbno – na prawie chełmińskim. A już w następnym – XIV w. we wsi były 4 karczmy i młyn.
No a potem – jak to bywa – historia znowu zmieniła bieg.
Na początku roku 1521r. Wielki Mistrz Zakonu Albrecht przekazał 14 włók ziemi w Garbnie Henrykowi von Egloffstein. I w rękach tego rodu wieś pozostała do roku 1832.
Aczkolwiek – najprawdopodobniej miejscowość była dzierżawiona. Egloffsteinowie mieszkali w pałacu w Arklitach, zaś z Garbnem, a raczej z Lamgarben – związane jest przez jakiś czas nazwisko von Buddenbrock. To tutaj na początku roku 1810 urodził się Gustaw von Buddenbrock, późniejszy oficer armii pruskiej i kawaler orderu Pour La Merite (za udział w wojnie francusko-pruskiej).
W roku 1832 Garbno zyskuje nowego właściciela. Zostaje nim Krystian Bierfreund. Po paru latach – majątek wędruje w ręce porucznika Konrada von Redeckera, który już w roku 1856 sprzedaje nabytek Edwardowi Krause. (Z Redeckerami spotka się każdy, kto choć na chwilę zainteresuje się historią pałacu w Nakomiadach).
W 1880 r. majątek przeszedł, jako prezent ślubny na Otto Boehma z Głowbit (d. Glaubitten). I tu właśnie natknęłam się na wspomnianą na wstępie niepospolitą kobietę.
Otto bowiem otrzymał majątek od ojca z okazji swojego ślubu z panną Elisabet Steppuhn z Łękajn (Landkeim).
Elisabet była twórczynią pierwszego na terenie Niemiec Związku Kobiet Wiejskich (stało się to 22.02.1898r). Celem podstawowym owego związku było przede wszystkim kształcenie kobiet wiejskich i umożliwienie im wymiany doświadczeń. Na tym nie koniec, bowiem Związek także zajmował się dystrybucją przetworów. Elisabeth była organizatorką sieci szkół dla kobiet na terenie całych Niemiec. Szkoły te miały za zadanie przygotowanie kobiet do prowadzenia gospodarstw domowych. Idea się przyjęła tak w Europie jak i za oceanem. Z tego ruchu także w Polsce wyrosły Koła Gospodyń Wiejskich.
W 1911 Boehmowie byli zmuszeni sprzedać majątek i przenieśli się do Królewca. Powodem decyzji była choroba Otto. To jednak nie spowolniło działalności Elisabet. Z własnych funduszy powołała fundację, która otworzyła w jednej z dzielnic Królewca szkołę dla gospodyń domowych i kobiet wiejskich (Szkoła im. Księżniczki Cecylii w Koenigsberg-Metgethen).
Czasy, w których działała pani Boehm były dość trudne dla kobiet – w sensie społecznym były bowiem tylko dodatkiem do mężczyzny. Oczekiwano od nich (w dużym uproszczeniu) pracowitości, dobrego wychowania i zdolności dania następcy/dziedzica.
Znakiem rozpoznawczym Związku Kobiet Wiejskich była pszczoła. Nie tylko dlatego że pszczelej pracowitości wymagano od kobiet na wsi, ale też dlatego, że pracowicie i systematycznie Związek starał się zmienić mentalność kobiet by z potulnych bezwolnych (żeby nie powiedzieć wręcz bezmyślnych) robotów pracujących w gospodarstwie, stały się świadomymi towarzyszkami swoich mężów. Z dzisiejszego punktu widzenia – nic nadzwyczajnego. Wtedy to niemal rewolucja!
I tę rewolucję doceniono w roku 1913. Otóż podczas wizyty cesarzowej Wiktorii w Królewcu w jednej ze szkół Boehmowej – Elisabet została odznaczona przez cesarzową srebrnym medalem. Jak doceniono „pracę u podstaw” dawnej właścicielki Garbna – świadczy fakt iż w roku 1920 powołano w Rządowych Izbach Rolniczych referaty d.s. praktycznego kształcenia kobiet wiejskich. W roku 1929 Elisabeth Boehm otrzymała od Uniwersytetu w Królewcu doktorat honoris causa i honorowe obywatelstwo miasta. Elisabet zmarła w roku 1943 w Halle.
Pod koniec wieku XX – w roku 1993 podobizna Elisabet znalazł się na jednym ze znaczków poczty niemieckiej w serii „Sławne kobiety”.
W roku 1998 na ścianie dworku w Garbnie zawisła tablica poświęcona tej wyjątkowej kobiecie. Dodam, że nie tylko mądrej ale i pięknej 🙂
A co z Garbnem ?
Ano… W roku 1911 nabył go Erich Schultz-Fademrecht. Był znanym hodowcą koni pociągowych dla wojska i rolnictwa. Gospodarował tam do stycznia 1945r. będąc zarazem ostatnim wójtem tej miejscowości.
A potem przyszedł a może raczej przeszedł front i nastały… znowu nowe czasy w historii. Czy to już ostatni zakręt historii tego miejsca?
I wcale bym się o tym wszystkim nie dowiedziała, gdyby nie wpadła mi w ręce „Gazeta w Kętrzynie” z roku 2006, gdzie jest świetny artykuł Mariusza Kwiatkowskiego o tej niezwykłej kobiecie.
Tutivillus i inni 
[…] von Bolschwing, odkryty przeze mnie i opisany tutaj. Takie osoby jak Agnes von der Groeben, czy Elisabeth Boehm, powinny być […]
Greate pieces. Keep writing such kind of information on your blog.
Im really impressed by it.
Hello there, You’ve done a great job. I will certainly digg it andd in my view
recommend to my friends. I’m confident thry will be benefited from this
website.